του Γιάννου Δημητρίου
31/01/2020
Όπως έχει ανακοινώσει ο οίκος Δημοπρασίαι Ψαθάρης, τo έργο του Μιχαήλ Χρ. Κάσιαλου «Αλώνισμα», πωλήθηκε στο ποσό των Ευρώ36.176,_ στην 27η Δημοπρασία του Οίκου που πραγματοποιήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2019 στο ξενοδοχείο Hilton, στη Λευκωσία.
Στοιχεία από τον Κατάλογο της Δημοπρασίας :
Τίτλος έργου: Αλώνισμα
Υπογεγραμμένο κάτω: Μιχαήλ Χρ. Κάσιαλος
Λάδι σε καμβά 61 x 99 εκ.
Το αλώνισμα στην Άσσια - μια περιγραφή του πίνακα με τη βοήθεια της μητέρας μου, Κυριακούς Δημητρίου
Μετά το θέρος τα δεμάτια μεταφέρονταν με αμάξια που σέρνονταν από ζεύγη ζώων, συνήθως μουλάρια ή βόδια, στο αλώνι της κάθε οικογένειας και στοιβάζονταν στην περίμετρο του αλωνιού. Το αλώνι ήταν ένας χώρος με σκληρό έδαφος και λεία επιφάνεια που σκουπιζόταν και καθαριζόταν επιμελώς πριν ξεκινήσει η όλη διαδικασία. Τα σπαρτά που ήταν δεμένα σε δέσμες (δεμάτια) ρίχνονταν με το τσιαττάλι στο αλώνι και οι εργάτες και εργάτριες τα άνοιγαν και τα άπλωναν μέσα στο χώρο με τη χρήση του "θερνατζιιών" (ή φερνατζιών). Τότε μπορούσε να ξεκινήσει η διαδικασία του αλωνίσματος.
Ο πίνακας απεικονίζει μία ομάδα τριών γυναικών, ενός ανδρός και ενός παιδιού σε ένα αλώνι της Άσσιας. Μία γυναίκα κάθεται πάνω σε καρέκλα που είναι τοποθετημένη στη δουκάνη (βουκάνη σύμφωνα με την Ασσιώτικη ντοπιολαλιά) και τη σέρνει ένα μουλάρι πάνω από τα στάχυα που έχουν σκορπιστεί στο αλώνι. Πίσω από τη γυναίκα στέκει ένα μικρό κορίτσι που κρατιέται στην καρέκλα. Σύμφωνα με την Κ. Δημητρίου ήταν σύνηθες στην καρέκλα να κάθονται γέροντες, παππούδες ή γιαγιάδες, καθότι ήταν η λιγότερο απαιτητική σωματικά εργασία κατά τη διαδικασία του αλωνίσματος. Τα εγγονάκια τους, που συνήθως συνόδευαν την οικογένεια στις εργασίες, ψυχαγωγούνταν με αυτό τον τρόπο, ανεβαίνοντας στο πίσω μέρος της δουκάνης και κάνοντας γύρους μαζί με το ζώο.
Η δουκάνη ήταν ένα μακρόστενο ξύλο που έφθανε περίπου τα 2 μέτρα πάνω στο οποίο τοποθετούνταν κοφτερές πέτρες (πυριτόλιθος) μέσα σε σχισμές στο ξύλο. Το μπροστινό μέρος της δουκάνης ήταν ελαφρά κυρτωμένη προς τα πάνω για να γλιστρά πιο εύκολα πάνω στα στάχυα που ήταν απλωμένα στο αλώνι. Καθώς το ζώο έσερνε τη δουκάνη με τις κοφτερές πέτρες που ήταν τοποθετημένες στο κάτω μέρος της γύρω-γύρω στο αλώνι, τα στάχυα σταδιακά μετατρέπονταν σε άχυρο και ο καρπός ξεχώριζε από το στάχυ. Αυτό ήταν το πρώτο μέρος της διαδικασίας μετά το θέρος. Ο τελικός διαχωρισμός του καρπού από το άχυρο γινόταν με τη διαδικασία του ανεμίσματος. Μία εντελώς ξεχωριστή διαδικασία που διενεργείτο στον ίδιο χώρο και βασιζόταν στο ανέμισμα του μείγματος, άχυρου και καρπού, όταν ένταση του αέρα ήταν κατάλληλη, συνήθως κατά τις νυχτερινές ή τις πρώτες πρωϊνές ώρες. Την εποχή του ανεμίσματος ο ευνοϊκός αέρας συνήθως φυσούσε από δυτική κατεύθυνση - ο γνωστός λίβας.
Στο κάτω μέρος του πίνακα μία γυναίκα δίνει νερό ή τροφή σε ένα από τα δύο βόδια που είναι δεμένα ως ζεύγος (ζευκάρι). Πάνω στο σβέρκο τους υπάρχει ξύλινος ζυγός που τα κρατούσε μαζί καθώς αποτελούσαν ομάδα. Ο Μ. Κκάσιαλος με αυτή του την απεικόνιση θέλει να μας υποδείξει ότι στο αλώνι ήταν σύνηθες τη δουκάνη να την τραβούν μουλάρια, γαϊδούρια ή ζεύγη βοδιών. Χαρακτηριστικά η Κ. Δημητρίου μας ανέφερε ότι στη γειτονιά της, στην πάνω ενορία της Άσσιας, οι οικογένειες που είχαν μουλάρια ή βόδια ήταν περίπου ίσες.
Στο κάτω μέρος αριστερά απεικονίζεται ένας άνδρας (τεχνίτης) που αναπληρώνει ή επανατοποθετεί κοφτερές πέτρες πάνω σε δουκάνη, μια απαραίτητη συντήρηση που γινόταν πριν ξεκινήσει το αλώνισμα και όποτε ήταν αναγκαίο. Ο τεχνίτης φαίνεται να κτυπά με το σφυρί του τις πέτρες για να εισέλθουν στις σχισμές πάνω στο ξύλο, αλλά ταυτόχρονα να προεξέχουν από αυτό. Οι πέτρες έπρεπε να σφηνωθούν βαθειά στο ξύλο για ν' αντέχουν την μεγάλη τριβή, διαφορετικά θα εκσφενδονίζονταν και θα έχανε την αποτελεσματικότητα της η δουκάνη. Στα δεξιά του τεχνίτη βλέπουμε τις πέτρες που προορίζονται για τη συντήρηση του εργαλείου. Η στάση του σώματος του και η προβεβλημένη καμπούρα πιθανόν να τονίζει το επίπονο της διαδικασίας που απαιτούσε αυτή η εργασία. Αυτή η δουκάνη, μετά τη συντήρηση, προφανώς προορίζεται για το ζεύγος των βοδιών που βρίσκονται σε αναμονή.
Στα δεξιά μία γυναίκα που φοράει πράσινη ποδιά με κέντημα στο άκρο της, κρατά σκούπα και μαζεύει το άχυρο με τον καρπό. Η Κ. Δημητρίου μας πληροφορεί ότι οι συγκεκριμένες σκούπες ήταν τοπικής παραγωγής και σαν πρώτη ύλη χρησιμοποιείτο ένα καλαμοειδές φυτό, η φουρκαλόταρη, που ευδοκιμούσε στον κάμπο της Άσσιας. Το συγκεκριμένο φυτό είχε την κατάλληλη πυκνότητα και άλλες ιδιότητες για να ανταπεξέλθει στις δύσκολες συνθήκες της κυπριακής υπαίθρου. Ο συγχωριανός μας Χρίστος Σκούρος ήταν ένας γνωστός και εξαιρετικός τεχνίτης που έδενε σκούπες κατά παραγγελία όπως μας ανέφερε.
Ο Μ. Κκάσιαλος με την επιλογή των ανθρώπων που απαρτίζουν την ομάδα, την απλότητα και τη στάση των φιγούρων του δημιουργεί με μαεστρία μία εικόνα όπου όλοι μαζί, άνθρωποι και ζώα βρίσκονται σε μία αέναη κίνηση. Με αυτό τον τρόπο ήθελε να αποτυπώσει την σκληρή και συνεχή δουλειά που απαιτούσε η διαδικασία του αλωνίσματος καθώς και την αγαστή συνεργασία όλων, ανδρών, γυναικών και ζώων σε αυτή την δύσκολη και επίπονη εργασία.
Ο Μιχαήλ Κάσιαλος τις καθημερινές εργασίες, τον κόπο και τον μόχθο της καθημερινότητας, τις μετατρέπει σε μία βυζαντινού τύπου απεικόνιση. Η ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου, η σπορά, το θέρος, το αλώνισμα και κάθε άλλη εργασία αποτελούσε μία ιεροτελεστία που συχνά εκφραζόταν και μέσα από τη λαϊκή τέχνη, όπως οι κυπριακοί χοροί και η δημοτική μουσική. Μέσα από το ταλέντο και την ιδιοφυία του Μιχαήλ Κάσιαλου αυτή η ιεροτελεστία απέκτησε και εικόνα.
Ο πίνακας μας δίνει επίσης πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τη σχέση των δύο φύλων στο χώρο εργασίας κατά το τέλος του 19ου έως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, απ' όπου αντλούσε ο Μιχαήλ Κκάσιαλος τις εικόνες που ενέπνευσαν το έργο του. Ο Μ. Κκάσιαλος με την απεικόνιση των τριών γυναικών και ενός ανδρός, να βρίσκονται σε πλήρη αρμονία κατά την εργασία του αλωνίσματος, μας δίνει την πληροφορία ότι οι γυναίκες πιθανώς διαδραμάτιζαν τον πιο σημαντικό ρόλο σε αυτή την εργασία, αλλά δεν αφήνει υπονοούμενο ότι ήταν αποκλειστικά γυναικεία δουλειά. Επίσης, η επιλογή του να παρουσιάσει μία γυναίκα καθήμενη να εκτελεί την κύρια εργασία του αλωνίσματος είναι ένδειξη του ιδιαίτερα σημαντικού ρόλου της γυναίκας σε αυτή την διαδικασία, που συνήθως στην Άσσια διαρκούσε από τον Ιούνιο μέχρι και το τέλος του Αυγούστου κάθε χρόνου.
Ο πίνακας το «Αλώνισμα», όπως και πολλοί άλλοι πίνακες που απεικονίζουν την γεωργική Κύπρο πριν την βιομηχανοποίηση, αποτελεί ένα προσωπικό άσμα του Μιχαήλ Χρ. Κκάσιαλου για τους κόπους και μόχθους των ανθρώπων της υπαίθρου που για αιώνες ολόκληρους, με υπομονή και καρτερικότητα έσκυβαν το κεφάλι και δρόσιζαν τη γη μας, τη γη της Μεσαορίας, με τον ιδρώτα τους στον καθημερινό αγώνα για επιβίωση. Η βαθειά τους πίστη και η αίσθηση της ευθύνης απέναντι στους προγόνους τους και στα παιδιά τους που θα ακολουθούσαν τους έδινε κουράγιο να συνεχίσουν να ζουν, να αγωνίζονται και να ελπίζουν...
Σχετικές αναρτήσεις στην ιστοσελίδα μας:
Η Άσσια που ζωγράφισε ο Μιχαήλ Κκάσιαλος
Κείμενα-μελέτες για τη ζωή και το έργο του Μιχαήλ Χρ. Κκάσιαλου
Αρχείο φωτογαφιών - η ζωή, οι πίνακες και τα γλυπτά του Μιχαήλ Χρ. Κκάσιαλου
Δημοπρασίες έργων του Μιχαήλ Χρ. Κκάσιαλου τα τελευταία χρόνια
Η Παραδοσιακή καλλιέργεια των σιτηρών στην Κύπρο |
